Hij stond niet eens tussen de 202 genomineerden voor het in 2004 uitgezonden tv-programma ‘De grootste Nederlander’. Omdat hij in Antwerpen werd geboren? Misschien. Maar Willem van Oranje, de uiteindelijke winnaar, was Duitser. Nee, volgens mij beseffen we gewoon onvoldoende wat voor grootse daad Pieter van den Broecke heeft verricht.
We gaan terug naar 1614. Pieter van den Broecke, zoon van calvinisten die het katholieke Antwerpen zijn ontvlucht, is dan 29 jaar oud. In slechts 10 jaar heeft hij zich opgewerkt tot opperkoopman van de VOC. Nu voert hij het bevel over de handelsschepen die de Jemenitische havenstad Aden aandoen, onderdeel van het Ottomaanse Rijk. Voor handeldrijven heeft Pieter toestemming nodig van de sultan. Maar die zit in Constantinopel, wat we nu Istanboel noemen.
‘Swart water’
Pieter vaart daarom verder naar een kleine havenstad net buiten Ottomaans grondgebied. Twee jaar later keert hij terug en ditmaal doet hij Mokka aan. Die havenstad staat bekend om, in Pieters eigen woorden, ‘swarte boontjes daer sij swart water van maken en warm indrincken’. Mokka is van de vijftiende tot zeventiende eeuw zelfs de belangrijkste handelsplaats voor koffie ter wereld.
Nou heeft Pieter nog steeds geen toestemming om handel te drijven. Daarom wil hij de pasja, de stadhouder van de sultan, om goedkeuring vragen. Hiervoor trekt hij met een koopman, twee soldaten en een hoornblazer het achterland in. (Want ja, je kuntnatuurlijk niet zonder hoornblazer bij de pasja op bezoek.) Hij krijgt zijn toestemming en vaart uit met een grote lading koffie.
Stekjes
De Arabieren hadden destijds heel slim de koffiehandel gemonopoliseerd. Ze verhandelden uitsluitend geroosterde bonen en het exporteren van koffieplanten was ten strengste verboden. Zo voorkwamen ze dat concurrenten elders koffie konden verbouwen. Maar Pieter weet tijdens zijn handelsmissie een paar stekjes achterover te drukken, die hij vervolgens meeneemt naar Java.
In 1706 wordt een Javaanse koffieplant overgebracht naar de Hortus Botanicus in Amsterdam. De nakomelingen van deze plant komen vervolgens terecht in het Caraïbisch gebied, Centraal-Amerika en Zuid-Amerika. Hierna volgen India, Sri Lanka, Filipijnen, Hawaï en uiteindelijk, in de loop van de negentiende eeuw, ook de Franse kolonies in Afrika.
Pieter, bedankt
En ja, Pieter is ook betrokken bij de slavenhandel en de massaslachting op de Indonesische Banda-eilanden. Daar moeten we zeker de ogen niet voor sluiten. Maar dankzij Pieter van den Broecke heeft het zwarte goud zich over de aarde verspreid. Ook het kopje Panamese arabica dat je bij Bagels & Beans drinkt is indirect aan hem te danken. Wat mij betreft maakt dit hem de grootste Nederlander aller tijden.
Waarmee de grootste Nederlander aller tijden een Belg is.